आसाम-मिझोराम सीमेजवळ सापडलेल्या ८व्या शतकातील हिंदू-बौद्ध शिल्पांचे सर्वेक्षण करणार ASI

एएसआय, गुवाहाटी येथील एका अधिकाऱ्याने सांगितले की ते या भागाला भेट देण्याची तयारी करत आहेत आणि आसाम विद्यापीठाचे एक पथक त्यांच्यासोबत जाईल.
आसाम युनिव्हर्सिटी सिलचरचे एक प्राध्यापक आणि त्यांच्या हाताखालील रिसर्च स्कॉलर यांनी असा दावा केला आहे की त्यांना आसाम-मिझोराम सीमेजवळील डोंगरी भागात सुमारे 1500 वर्षे जुनी (8 वे शतक) हिंदू आणि बौद्ध-प्रभावित शिल्पे सापडली आहेत.
आसाम विद्यापीठाच्या व्हिज्युअल आर्ट्स विभागातील सहाय्यक प्राध्यापक, डॉ गणेश नंदी आणि संशोधक डॉ बिनॉय पॉल यांनी सांगितले की, आसामच्या हैलाकांडी जिल्ह्यातून, आसाम-मिझोराम राज्याची सीमा ओलांडून, त्यांच्या गंतव्यस्थानापर्यंत पोहोचण्यासाठी त्यांना जवळजवळ संपूर्ण रात्र जंगलातून प्रवास करावा लागला.
मिझोरामच्या मामित जिल्ह्यातील कोलालियन गावात हे शिल्प सापडल्याचे त्यांनी सांगितले. त्या भागातील बहुतेक स्थानिक रेआंग जमातीचे आहेत आणि ते हिंदू देवतांची पूजा करतात.

डॉ. नंदी यांच्या मते, या दगडी कृतींमध्ये त्रिपुरातील उनाकोटी आणि पिलक येथे सापडलेल्या शिल्पांशी साम्य आहे, जे 7व्या ते 9व्या शतकादरम्यान तयार केले गेले असे मानले जाते. “आमचा विश्वास आहे की कोलालियनमध्ये सापडलेल्या शिल्पांची निर्मिती त्याच काळात झाली होती,” नंदी म्हणाले.

त्यांनी सांगितले की त्यांना फक्त एकच पूर्ण आकाराची मूर्ती सापडली जी भगवान बुद्धांसारखी दिसते (वेशभूषा आणि शैलीसह) परंतु ती स्त्री रचनेसारखी दिसते. ते म्हणाले, “ते बुद्ध आहे की हिंदू देवता आहे हे आपण निश्चितपणे सांगू शकत नाही, परंतु या कलेचा प्रकार कंबोडियामध्ये सापडलेल्या बुद्ध मूर्तींशी साम्य आहे.”

डॉ नंदी म्हणाले की राजमाला (त्रिपुराच्या माणिक्य राजांचा इतिहास) नुसार, महाराजा धन्य माणिक्य यांनी काही रेआंग बंडखोरांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आपला सेनापती राय कचक याला या भागात पाठवले आणि त्यांनी या ठिकाणी दुर्गा पूजा केली.

“त्रिपुराच्या माणिक्य राज्यांतर्गत अनेक छोटी राज्ये होती आणि हा छोटा रेआंग गट त्यापैकी एक होता. स्थानिक लोककथांनुसार, राय कचक काही वेळा येथे राहिले आणि त्यांनी या टेकडीवर दुर्गा पूजा केली,” तो म्हणाला.
राजमालानुसार, धन्य माणिक्य हे 1490 ते 1515 सीई दरम्यान त्रिपुराचे महाराज होते आणि राय कचक हे त्यांचे सेनापती होते. उदयपूर येथील त्रिपुरा सुंदरी मंदिरासह सुंदर दगडी बांधकाम असलेली अनेक मंदिरे धन्य माणिक्यांच्या कारकिर्दीत बांधण्यात आली.

तथापि, त्या काळात कोलालियनमधील दगडी बांधकामे तयार झाली होती का याचा पुरावा नाही. प्रोफेसर नंदी म्हणाले की या शिल्पांचा कला प्रकार गुप्त आणि पॉलच्या काळात (7500-1200 च्या दरम्यान) सापडलेल्या कला प्रकारांसारखा आहे.

“दगडाच्या कामांची शैली, मूर्तींचे दागिने, पोशाख या गोष्टींचा विचार करता, हे गुप्त आणि पॉल यांच्या काळात केलेल्या दगडी बांधकामांसारखेच आहे असे आपण म्हणू शकतो. त्रिपुरातील उनाकोटी आणि पिलक येथेही हे संदर्भ सापडतात. माझी इच्छा आहे की आम्हाला येथे आणखी मूर्ती पाहायला मिळतील,” नंदी म्हणाला.
ते म्हणाले की राजमालानुसार प्राचीन कचारला हिडंबाचे राज्य म्हटले जात होते आणि ते काही काळासाठी त्रिपुरा राज्याचा भाग होते. “ही शिल्पे तयार झाली तेव्हाची ती वेळ असू शकते. कोणत्याही ठोस निष्कर्षापर्यंत पोहोचण्यासाठी आम्हाला तपशीलवार संशोधनाची आवश्यकता असेल, ”तो म्हणाला.

प्राध्यापक नंदी यांनी तुटलेल्या मूर्तींची छायाचित्रे घेतली आणि त्यांच्या पुढील संशोधनात त्यांना असे आढळून आले की दागिन्यांमध्ये, विशेषत: स्त्री-रचनांवर, पॉल आणि गुप्त काळात घडलेल्या दगडी बांधकामांशी साम्य आहे.

नंदी आणि पॉल यांच्या मते, भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (एएसआय) आणि पूर्वीच्या संशोधकांनी ही जागा शोधून काढली नाही, परंतु स्थानिक लोक त्यांना त्यांचे देव मानून दगडी बांधकामांचे संरक्षण करत होते.

“जेव्हा आम्ही घटनास्थळी पोहोचलो तेव्हा रेआंग समुदायातील स्थानिक रहिवाशांनी सांगितले की तेथे कोणीही संशोधनासाठी गेले नाही. आमच्या संशोधनानुसार, ही शिल्पे निःसंशयपणे बराक व्हॅलीच्या इतिहासातील अशा कलाकृतींपैकी सर्वात जुनी आहेत,” तो म्हणाला.
कोलालियनमधील स्थानिक रहिवाशांच्या मते, संपूर्ण टेकडी वेगवेगळ्या कलाकृतींनी भरलेली होती परंतु आता फक्त काही उरले आहेत. “आम्ही हिंदू धर्मावर विश्वास ठेवतो आणि पिढ्यानपिढ्या, आम्ही हिंदू देव आणि देवी म्हणून या मूर्तींची पूजा करत आहोत,” असे स्थानिक रहिवासी पीताराम रेआंग यांनी सांगितले.

आणखी एक स्थानिक रहिवासी, प्रदिप कुमार रेआंग यांनी एचटीला सांगितले की कोलालियन, रेंगडील आणि आसपासच्या भागात रेआंग आदिवासी राजांशी संबंधित किल्ले आणि इतर अनेक दगडी बांधकामे होती परंतु त्यापैकी बहुतेक बाहेरच्या लोकांनी नष्ट केली आहेत.

“१९८९ पूर्वी हा आसामचा भाग होता आणि हा भाग मिझोरामचा भाग झाल्यानंतर हल्ले सुरू झाले. ही दगडी बांधकामे नष्ट करण्यासाठी बाहेरील लोकांनी ग्रेनेड आणि इतर शस्त्रांचा वापर केला. आमचा विश्वास आहे की यातील 90% मौल्यवान शिल्पे नष्ट झाली आहेत,” तो म्हणाला.
प्रदिप म्हणाले की त्यांनी संशोधक, भारतातील मुख्य भूमीतील लोकांना आणि पत्रकारांना या कामांवर प्रकाश टाकण्यासाठी बोलावले कारण त्यांचा विश्वास होता की यामुळे शेवटच्या शिल्पांचे संरक्षण झाले असते.

“आम्ही त्यांची दुर्गा, शिव, लक्ष्मी, विष्णू आणि गणेश म्हणून पूजा करतो. आपली संपूर्ण सभ्यता या श्रद्धेने वेढलेली आहे. पुजारी कुटुंबही अनेक पिढ्या आपले कर्तव्य बजावत आहे. आम्ही असुरक्षित, कमकुवत आणि कमी संरक्षित आहोत पण आमचा विश्वास अतूट आहे,” तो पुढे म्हणाला.

ज्येष्ठ संशोधक आणि आसाम विद्यापीठ सिलचरचे माजी कुलगुरू डॉ जयंता भूषण भट्टाचार्जी यांनी सांगितले की, त्यांनी बराक खोऱ्यातील ऐतिहासिक वास्तूंवर अनेक दशके काम केले आहे, परंतु देशाच्या या भागात अशी महत्त्वाची कामे अस्तित्वात आहेत हे त्यांना कधीच माहीत नव्हते.

त्यांच्या मते, भारताच्या या भागाच्या इतिहासावरील सर्वोत्कृष्ट पुस्तक म्हणजे लेखक उपेंद्रचंद्र गुहा यांचे कचरेर इतिब्रित्यो, परंतु पुस्तकात कोलालियनचा संदर्भ नाही.
भूमीच्या या भागाच्या भौगोलिक इतिहासाविषयी प्राध्यापक भट्टाचार्जी म्हणाले की, सुरुवातीच्या शतकांमध्ये या सपाट जमिनीवर सभ्यता मोठ्या प्रमाणात होती आणि त्रिपुरा, श्रीहट्टा (सिलहेट) आणि दिमासा राज्याचा जोडणारा भाग येथे त्रिकोण होता. कोलालियन त्या त्रिकोणाजवळ उभा आहे जो पूर्वी सुरमा खोऱ्याचा भाग होता, त्यांच्या मते.

“आपण भूगोल पाहिल्यास, उनाकोटी, पिलक आणि हे कोलालियन एका विशिष्ट भौगोलिक मार्गावर आहेत आणि कोलालियनमध्ये सापडलेली शिल्पे 1000 वर्षांहून अधिक जुनी असण्याची शक्यता आहे,” तो म्हणाला.

भट्टाचार्जी म्हणाले की या भूमीचा बहुतेक इतिहास मौखिक आहे आणि सर्वत्र पुराव्यांचा अभाव आहे परंतु प्राध्यापक नंदी आणि त्यांच्या विद्वानांच्या या शोधामुळे बराक खोरे आणि आसपासच्या परिसराचा इतिहास बदलण्याची क्षमता आहे.
“आम्ही अनेक ऐतिहासिक वास्तू गमावल्या आहेत पण आता या वास्तूंचे जतन आणि संरक्षण केले पाहिजे. भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण या ठिकाणी भेट देण्यासाठी येत आहे आणि त्यांना तेथे आणखी कामे मिळू शकतील,” ते म्हणाले.

एएसआय, गुवाहाटी येथील एका अधिकाऱ्याने सांगितले की ते परिसराला भेट देण्याची तयारी करत आहेत आणि आसाम विद्यापीठ सिलचरचे एक पथक त्यांच्यासोबत जाईल.