बहिष्कृत हितकारणी सभा स्थापन करण्याच्या दृष्टीने पूर्वतयारी म्हणून दिनांक ९ मार्च १९२४ ला मुंबईच्या दामोदर हॉलमध्ये समाजसेवकांच्या बैठकीमध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी केलेले मार्गदर्शन….
या बैठकीत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी ” बहिष्कृत हितकारिणी सभा “ हे नाव द्यावे असे सुचविले व ते मंजूर करण्यात आले. ” Educate, Agitate and Organise ” ( शिकवा, चेतवा, संघटित करा ) लोकांना सुशिक्षित करा, त्यांच्यात आपल्या हीन अवस्थेबद्दल चीड उत्पन्न करा आणि त्यांची संघटना निर्माण करा, असे सभेचे ब्रीदवाक्य त्यांनी ठरविले. त्यानंतर ही संस्था दिनांक २० जुलै १९२४ ला स्थापन झाली असे जाहीर केले. बहिष्कृत हितकारणी सभेचे सभासद वाढविण्याचे कार्य जोरात सुरू झाले. त्यासाठी शनिवार-रविवार या दोन दिवसात अनेक ठिकाणी सभा ठरविण्यात येत. सभासदांची संख्या वाढू लागली. सभेचा सर्व कारभार शिवतरकरांच्या हातात होता. ते सभेचे कार्य उत्तम करीत असत.
सुरुवातीला श्री. नारायणराव स. काजरोळकर, सखारामबुवा ना. काजरोळकर, बाळकृष्ण देवरुखकर, शिरसेकर, चांदोरकर, वनमाळी, बाळू बाबाची पालवणकर, बोरघरकर इत्यादी सर्व चांभार समाजातील ठळक लोक साहेबांच्या ऑफिसात येऊन बसत. मुंबईतील अस्पृश्यातील जातिभेद नष्ट करावा, मुलामुलींसाठी दोन वसतिगृहे चालू करावीत, लग्नसमारंभ व सभा यांच्यासाठी एक टोलेजंग हॉल बांधावा, छापखाना विकत घेऊन वर्तमानपत्र चालवावे इत्यादी कार्याचे आराखडे बाबासाहेब त्यांच्यापुढे ठेवून त्यासंबंधी त्यांच्याशी चर्चा करीत. हे सर्व बाबासाहेबांचे कट्टर चाहते होते.
सभेचा सर्व कारभार शिवतरकरांच्या हातात होता. त्या सभेचे कार्य ते उत्तम करीत असत. परंतु शिवतरकर इतरांशी आढ्यतेने वागत असत त्यामुळे कार्यकर्त्यांचा त्यांच्यावर राग होता. याबद्दल महार समाजातील समाजसेवकांचीही नेहमी धुसफूस चाले.
याबद्दल चर्चा झाली तेंव्हा डॉ. बाबासाहेब शिवतरकरांच्या विरोधकांना म्हणाले,
शिवतरकर हे नेहमी माझ्या सहवासात राहतात, पडेल ते संस्थेचे काम करतात. तुम्ही त्यांना विरोध का करता ? मी आपल्या समाजाची सर्वांगीण प्रगती व्हावी म्हणून कसोशीने व प्रामाणिकपणाने काम करणार आहे, त्यासाठी मी एवढा विद्याभ्यास केलेला आहे. मी मिळविलेल्या ज्ञानशक्तीचा उपयोग केवळ माझे कुटुंब व जात यांच्यासाठी करणार नाही. मी सर्व अस्पृश्य समाजाच्या चळवळीसाठी तिचा उपयोग करणार आहे. त्यासाठी मी अनेक योजना आखलेल्या आहेत. त्या सफल झाल्या तर अस्पृश्य समाज व स्पृश्य समाज यांचा फायदा होईल. अस्पृश्यांचे प्रश्न फार बिकट आहेत. ते सर्व मी सोडवू शकणार नाही, याची मला जाणीव आहे. परंतु ते सर्व प्रश्न जगाच्या चव्हाट्यावर मांडून मी त्याकडे सर्व जगाचे लक्ष वेधू शकेन, एवढा मला आत्मविश्वास आहे. अस्पृश्यांची समस्या म्हणजे प्रचंड हिमालय आहे. या हिमालयाशी टकरा मारून मी माझे डोके फोडून घेणार आहे. हिमालय कोसळला नाही तरी माझे रक्तबंबाळ डोके पाहून सात कोटी अस्पृश्य लोक तो हिमालय जमीनदोस्त करण्यास एका पायावर तयार होतील व त्यासाठी प्राणार्पण करतील, हे तुम्ही पक्के ध्यानात ठेवा. आपापसात जर अशी तेढ पिकवीत राहिलात तर मग मलाच काय पण प्रत्यक्ष परमेश्वरालाही याबाबतीत काहीही करता येणार नाही.
🔹🔹🔹
डॉ. बाबासाहेबांच्या या भाषणाचा परिणाम लोकांवर झाला. तेव्हापासून ते लोक शिवतरकरांशी सहकार्याने वागू लागले.
संकलन – आयु. संघमित्रा रामचंद्रराव मोरे
More Stories
स्वातंत्र्य, माणूसकी, समान हक्क मिळतील तेच स्वातंत्र्य – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
सत्ता कोणाचीही असो अस्पृश्यांना दडपण्याचाच प्रयत्न होईल – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
युद्धोत्तर हिंदुस्थानपुढे मोठमोठे प्रश्न उपस्थित होणार आहेत – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर