धर्मांतर आणि आरक्षण

नागपुरात 1957 ला रिपब्लिकन पार्टीचे पहिले अधिवेशन झाले त्यात बौद्धांना अनुसूचित जातींचे आरक्षण मिळावे या साठी ठराव मंजूर करण्यात आला. त्या नंतर रिपब्लिकन जनतेच्या मागणी नुसार महाराष्ट्र सरकारने 1960 पासून बौद्धांना अनुसूचित जातीचे आरक्षण लागू केले परंतु केंद्र सरकार मात्र आरक्षण देत नव्हते त्यासाठी रिपब्लिकन नेते व जनतेने फार मोठा संघर्ष केला. हा संघर्ष 1957 ते 1990 पर्यंत सतत सुरू होता.शेवटी केंद्रात जनता दलाचे सरकार असताना 1990 ला बौद्धांना अनुसूचित जातीच्या आरक्षनाचे विधेयक मंजूर करण्यात आले. तेव्हा पासून बौद्धांना अनुसूचित जातीचे आरक्षण मिळत आहे. बौद्धांना अनुसूचित जातीच्या सवलतीची मागणी करणारे बॅरिस्टर राजाभाऊ खोब्रागडे, दादासाहेब गायकवाड, बी सी कांबळे, दत्ता कट्टी,भय्या साहेब आंबेडकर ,त्या नंतर आर डी भांडारे, शांताबाई दाणी,भदन्त आनंद कौशल्यायन, ऍड बाळासाहेब आंबेडकर, रामदास आठवले, साहित्यिक डॉ भाऊ लोखंडे,डॉ गंगाधर पानतावणे ,प्रो डॉ यशवन्त मनोहर ते राजाभाऊ ढाले(सर्व नेते व लेखकांचे नाव लिहणे श्यक्य नाही) या तमाम जेष्ठ नेते साहित्यिक व विचारवन्त,कार्यकर्ते,रिपब्लिकन जनता यांनी बौद्धांना अनुसूचित जातीच्या आरक्षणासाठी संघर्ष केला.हजारो आंदोलन झाले व हजारो लोक तुरुंगात गेले ,त्या सर्वांची आजच्या धम्म परिवर्तन

दिना निमित्ताने लेख लिहतांना आठवण होत आहे, निळा सॅल्युट.

धर्मांतरा नंतर डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांची आरक्षना बाबत काय भूमिका होती ते समजून घेऊ या

डॉ बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात,

(दिल्लीआगस्ट 1956) ज्या सवलती मी मिळवुन दिल्या त्याच परत मिळवून देईल – डॉ बाबासाहेब आंबेडकर

(नागपूर दनांक 15 ओकत 1956) धर्मांतरा नंतर आरक्षणाबाबत डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांची काय भूमिका होती हे जाणुन घेण्यासाठी खालील चर्चा सुद्धा महत्वाची आहे.

ऑगस्ट १९५६-दिल्ली तेथे त्यांचे सहकारी सोहनलाल शास्त्री यांनी धम्मदीक्षेबाबत व आरक्षणा बाबत विचारलेल्या प्रश्नांचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी दिलेले उत्तर असे सोहनलाल शास्त्री म्हणतात :-“पण आम्हाला अस्पृश्य समाज म्हणून विद्यार्जन व यासंबंधी ज्या सरकारी सवलती ळितात त्या धर्मातरानंतर चालू राहतील का?*

यावर उत्तरादाखल*

डॉ बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात:- अलबत ! आणि सरकारने त्या जर बंद केल्या तर आम्ही त्या यासाठी इगडत राहू. कारण त्या घटनेत नमूद आहेतच

आपल्या समाजात महार, चांभार हे जे भेद आहेत ते नष्ट करून सर्व समाज बौद्धधर्मीय तयार करणे व त्यांच्यातर्फे हक्का साठी झगडत राहणे व इतर समाजातील लोकांना बौद्ध करून आपल्यात घेणे, असा आपला दुहेरी लढा राहील आणि तो आपल्या ऐक्यशक्तीने यशस्वी होईल.

-(संदर्भ डॉ बाबासाहेब आंबेडकर चरित्र खंड 12 ले चांगदेव खैरमोडे, पृष्ठ 44/45)

तर हे होते डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांचे धर्मांतरा नंतर आरक्षणा बाबतचे मत

डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांच्या धर्मांतरा नंतरच्या आरक्षणा बाबतच्या भूमिकेचा शोध घेण्यासाठी त्यांची वैचारिक भूमिका, त्यांनी सुचविलेले उपाय ,त्यांनी केलेला संघर्ष या सर्व बाबींचा सारासार व सखोल विचार करावा लागतो .

धर्मांतरा नंतर आरक्षणाची भूमिका शोधताना .आरक्षणाचा संक्षिप्त इतिहास व महत्त्व याकडे संक्षिप्त दृष्टीकोण टाकणे गरजेचे आहे*

म जोतिराव फुले,श शाहू महाराज व डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी 1848 ते 1956 या काळात जाती आधारीत आरक्षना साठी संघर्ष केला.

म जोतीराव फुलेंनी 19 ऑक्टोबर 1882 ला हंटर कमिशनला निवेदन दिले.

छ. शाहू महाराजांनी 1902 ला कोल्हापूर संस्थानात 50 टक्के आरक्षण लागू केले.

डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांनी 1931 ला गोलमेज परिषदेत आरक्षणाची मागणी केली नंतर संघर्ष करून सविधानात तरतूद केली ते संविधान 26 जानेवारी 1950 ला लागू झाले.

आरक्षणा मागे या तीनही महापूरुषांची भूमिका अशी होती की, शासन प्रशासनात एका विशिष्ट जातींची मिरासदारी निर्माण झाली असून इतर समाज वंचीत झाला आहे,त्यांच्या मनात न्यूनगंड निर्माण होत आहे.

अनुसूचित जाती, जमाती, इतर मागासवर्गीय यांच्या सामाजिक, शैक्षणिक प्रगती साठी व त्यांना सरकारी नोकरीत प्रतिनिधित्व मिळावे या साठी आरक्षणाची तरतूद केली आहे.या मुळे जातीवाद कमी होईल असे तत्व या महापुरुषांचे आहे.

त्या मुळे आरक्षणा मूळे जाती निर्माण होतात हे म्हणणे चुकीचे आहे.

बहिष्कृत भारत 1 फेब्रुवारी 1929 च्या अंकात डॉ बाबासाहेब आंबेडकर लिहतात

“समते साठी ही विषमता आहे .जातवार प्रतिनिधित्व या बाबत त्यांनी लिहले की “अस्पृश्य वर्गाच्या हाती राजकीय सत्ता गेली की, चातुर्वर्ण्य व्यवस्था धुळीस मिळाली समजा”.

आपल्या समाजबांधवांना सरकारी नोकरीत जाण्यासाठी उपदेश देण्याचा त्यांचा हेतू समता प्रस्थापित करणे हाच होता.

12 डिसेंबर1938 ला विद्यार्थ्यांना म्हणाले

“जो समाज सरकारी नोकरीत नाही त्याची उर्जितावस्था होणार नाही म्हणून तुम्ही सरकारी नोकरीत गेले पाहिजे”.

“ब्राह्मण समाज सरकारी नोकर आहे म्हणून तो वर्चस्व गाजवू शकतो म्हणून तुम्ही सरकारी नोकरी मिळविण्यासाठी कसोशीने प्रयत्न करा त्या मुळे समाजाची उन्नती होईल”

9 डिसेंबर 1945 ला मनमाड येथे म्हणाले, “आपल्याला माऱ्याच्या जागा हस्तगत करायच्या आहेत.”

आरक्षणाचे विरोधी लोक गुणवत्ता धारक मागासवर्गीय उमेदवारास डावलतात ही आजही वस्तुस्थिती आहे .

केवळ आरक्षण आहे म्हणून काही टक्केच निवड करतात बाकीचा अनुशेष तसाच ठेवतात. ते लोक तर आरक्षण बंद पाडण्याचा प्रयत्न करीत आहेत.

आरक्षणाचे दुरगामी फायदे

डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांनी ओळखले होते

त्यांनी सविधानात दोन प्रकारचे आरक्षण दिले