अमेरिकेत ‘ब्लू फ्लॅग’… कॅनडात ‘दलित इतिहास महिना’, जगभरात आंबेडकरांचे स्मरण

भारतीय राज्यघटनेचे लेखक बाबासाहेबांचा जन्म मध्य प्रदेशातील महू येथे झाला. नम्र पार्श्वभूमीतून उठून ते स्वातंत्र्यलढ्यातील उपेक्षितांचा आवाज बनले. आज देशातच नव्हे तर परदेशातही बाबासाहेबांचे स्मरण केले जात आहे.
अमेरिकेत ‘ब्लू फ्लॅग’… कॅनडात ‘दलित इतिहास महिना’, आंबेडकरांचे जगभरात स्मरण केले जात आहे आंबेडकर जयंती कार्यक्रम महू ते अमेरिका विषमतेच्या विरोधात जागतिक प्रतीक बनले आज बाबासाहेब डॉ. भीमराव आंबेडकर यांची जयंती आहे. एक काळ असा होता की आंबेडकर जयंतीचा कार्यक्रम संसद भवनाच्या लॉनपुरता मर्यादित होता. मात्र गेल्या काही वर्षांत हे दृश्य बदलले आहे. आता बाबासाहेब आंबेडकरांचे आंतरराष्ट्रीयीकरण झाले आहे, आता ते जागतिक रत्न आहेत. आंबेडकरांची विचारधारा आता मध्य प्रदेशातील महूपासून अमेरिकेपर्यंत जोर धरू लागली आहे. अमेरिकेतील जर्सी शहरातील सिटी कौन्सिल हॉलमध्ये अमेरिकन अधिकारी आणि भारतीय दूतावासाचे प्रतिनिधी यांच्या उपस्थितीत आंबेडकर जयंतीनिमित्त निळा ध्वज फडकवण्यात आला. कॅनडाच्या ब्रिटिश कोलंबिया प्रांतानेही एप्रिल हा दलित इतिहास महिना म्हणून घोषित केला. जगातील सर्वात मोठा पक्ष भाजप बाबासाहेबांची जयंती ‘6 एप्रिल’ पासून ते 14 एप्रिलपर्यंत ‘सामाजिक न्याय सप्ताह’ म्हणून साजरी करत आहे. नागपूरसह अनेक शहरांमध्येही कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आले आहे.

आंबेडकर हे विषमतेविरुद्धचे जागतिक प्रतीक.
बाबासाहेब आंबेडकर एकदा म्हणाले होते की, हिंदू जिथे जातात तिथे त्यांची जात सोबत घेतात. आता ब्रिटन आणि अमेरिकेत जातिभेदाविरोधात कायदा करण्याची चर्चा आहे. अशा परिस्थितीत तो किती दूरदर्शी होता याची कल्पना येईल. आंबेडकर हे निर्विवाद वारसा असलेले नेते म्हणून उदयास आले आहेत. अशा परिस्थितीत परदेशातही त्यांचा प्रभाव सातत्याने वाढत आहे. आंबेडकरांच्या विचारांचे आंतरराष्ट्रीयीकरण झाले आहे. लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्सपासून कोलंबियापर्यंत जगभरातील नऊ विद्यापीठांमध्ये आंबेडकरांचे पुतळे आहेत. विषमतेच्या विरोधात तो जागतिक प्रतीक बनताना दिसतो.

अमेरिकेतील 20 हून अधिक शहरांमध्ये आंबेडकर जयंती साजरी केली जात आहे.
अमेरिकेत कृष्णवर्णीय आणि गोरे यांच्यातील दरी कोणापासून लपलेली नाही. आजही तिथे कृष्णवर्णीयांशी भेदभाव केल्याच्या बातम्या ऐकायला मिळतात. त्यामुळेच तेथील जर्सी सिटी बोर्डाने दरवर्षी आंबेडकर जयंती समता दिन म्हणून साजरी करण्याची विधिवत घोषणा केली आहे. अमेरिकेतील कोलोरॅडो आणि मिशिगन राज्यांनी अलीकडेच १४ एप्रिल हा डॉ बीआर आंबेडकर इक्विटी डे म्हणून घोषित केला आहे. आंबेडकरही आयुष्यभर दलित आणि मागासलेल्यांच्या समानतेचे बोलत राहिले. आज अमेरिकेतील 20 हून अधिक शहरांमध्ये आंबेडकर जयंती साजरी होत आहे. हा मोठा कार्यक्रम संयुक्त राष्ट्र संघात होणार असून त्यात संयुक्त राष्ट्राचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस देखील सहभागी होणार आहेत. यावरून अमेरिकेत आंबेडकरांचे वाढते महत्त्व लक्षात येते. मध्य प्रदेशातील महू येथील त्यांच्या जन्मस्थानापासून ते संयुक्त राष्ट्रांच्या मुख्यालयापर्यंतचा आंबेडकरांचा जागतिक आयकॉन बनण्याचा प्रवास पौराणिक आहे.

कॅनडामध्ये आंबेडकरी प्रयत्नांना यश येत आहे
केवळ अमेरिकेतच नव्हे, तर जगातील इतर देशांमध्येही आंबेडकरवाद्यांचे प्रयत्न यशस्वी होत आहेत. कॅनडाच्या ब्रिटिश कोलंबिया प्रांतानेही एप्रिल हा दलित इतिहास महिना म्हणून घोषित केला. कॅनडामध्ये भारतीयांची संख्या खूप जास्त आहे. पंजाबमधील लोक मोठ्या संख्येने कॅनडामध्ये स्थायिक झाले आहेत. दलित जातीचाही मोठा भाग पंजाबमध्ये राहतो. पंजाबमधून अनेक दलित आणि मागासलेले लोकही कॅनडात गेले आहेत, जे तिथे समानतेसाठी आवाज उठवत आहेत. कॅनडामध्ये राहणाऱ्या आंबेडकरी जनतेच्या प्रयत्नांमुळे येथे अशा चळवळीला वेग आला आहे. याचा परिणाम म्हणजे – दलित इतिहास महिना.

मध्य प्रदेशातील महूपासून ब्रिटनपर्यंत आंबेडकरांचे पुतळे.
आंबेडकरांचा १२५ फूट उंच पुतळा तेलंगणामध्ये उभारण्यात आला आहे. भारतात क्वचितच असे कोणतेही शहर असेल जिथे आंबेडकरांचा पुतळा दिसत नाही. आता आंबेडकरांचा पुतळा अमेरिका, ब्रिटन, कॅनडासह अनेक देशांमध्ये बसवला जात आहे. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा पुतळा युनायटेड किंगडममधील वोल्व्हरहॅम्प्टन येथील बुद्ध विहाराबाहेर बसवण्यात आला आहे. यापूर्वी 14 ऑक्टोबर 2000 रोजी ब्रिटनच्या डॉ. आंबेडकर स्मारक समितीने त्यांचा पुतळा बसवला होता. हा पुतळा यूके मधील डॉ बी आर आंबेडकर यांचा पहिला खुल्या हवेतील पुतळा आहे. युनायटेड किंगडम (यूके) येथील लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स (एलएससी) येथे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा कांस्य पुतळाही बसवण्यात आला आहे. कॅनडा, अमेरिकेसह अनेक देशांत आंबेडकरांचे पुतळे दिसतात.

अमेरिकेत आंबेडकरांच्या सन्मानार्थ निळा झेंडा
अमेरिकेतील जर्सी शहरातील सिटी कौन्सिल हॉलमध्ये अमेरिकन अधिकारी आणि भारतीय दूतावासाच्या प्रतिनिधींच्या उपस्थितीत आंबेडकर जयंतीच्या दिवशी मध्यभागी अशोक चक्र असलेला निळा ध्वज आणि अमेरिकन ध्वज फडकवण्यात आला. अमेरिकेत हा सन्मान फार कमी नेत्यांना मिळतो. अमेरिकेतील भारतीय डायस्पोरामध्ये शोषित, जातिसंख्या आणि साधनसंपत्ती कमी असू शकतात, परंतु ते जाती वर्चस्ववाद्यांविरुद्धचे युद्ध जिंकत आहेत.

यूएस शहरात जातिभेदाविरुद्ध कायदा
जाती-आधारित भेदभावावर बंदी घालणारे सिएटल हे अमेरिकेतील पहिले शहर ठरले आहे. मात्र, बाबासाहेब आंबेडकरांनी हे अभियान दशकभर सुरू केले होते पूर्वी भारतात जातिभेदाविरुद्ध. आता अमेरिकेसारखा विकसित देशही त्याच मार्गावर चालताना दिसतो. सिएटल सिटी कौन्सिलने काही महिन्यांपूर्वी शहरातील भेदभावविरोधी कायद्यात शर्यतीचा समावेश केला आहे. संमत केलेल्या अध्यादेशाच्या समर्थकांनी सांगितले की, जातीवर आधारित भेदभाव राष्ट्रीय आणि धार्मिक सीमांच्या पलीकडे जातो.